Viết về các Tập đoàn, Công ty nhà nước.

Đàn khủng long của nền kinh tế vị thành niên
Tác giả: Phan Thế Hải

Hàng chục năm qua, nguồn lực quốc gia đã được tập trung tối đa cho các Các Tổng công ty Nhà nước, cùng với đó là những ngành nghề kinh doanh béo bở, mang lại lợi nhuận cao. Mặc dù không có thay đổi nhiều về chất nhưng hàng chục Tổng công ty 90/91 đã được đôn lên thành những Tập đoàn kinh tế. Nhưng dẫu là Tổng công ty hay Tập đoàn thì những "con khủng long" này cũng chỉ là những chú "gà tồ ăn quẩn".

Cơn bão tài chính toàn cầu được coi là phép thử toàn diện tới nền kinh tế. Đây là cơ hội để bộc lộ mọi bệnh tật sâu xa mà bằng mắt thường khó nhìn thấy. Nền kinh tế Việt Nam đang rơi vào một chu kỳ suy trầm tồi tệ nhất trong vòng 20 năm qua. Lý giải hiện tượng này, chuyên gia Nguyễn Trần Bạt cho rằng, nền kinh tế Việt Nam còn "vị thành niên". Thêm vào đó là sự không tương thích của những tập đoàn kinh tế nhà nước, đó là những con khủng long trong trên nền kinh tế "vị thành niên" ấy. Mời đọc bài viết thể hiện góc nhìn riêng của CTV Phan Thế Hải.

Từ "quả đấm thép" tới "đàn khủng long"

Nhớ lại vào đầu thập niên 90 của thế kỷ trước, chúng ta cho ra đời các Tổng Cty 90/91. Giải thích hiện tượng này, một số nhà lãnh đạo cho rằng, đó sẽ là những "quả đấm thép" của nền kinh tế VN. Đón trước xu thế hội nhập, chúng ta cần phải có những "tờ rớt" (Trust) xuyên quốc gia. Các Tổng công ty này sẽ cạnh tranh ngang ngửa với các tập đoàn lớn trên thế giới. không chỉ chinh phục thị trường trong nước mà còn vươn ra các nước khu vực và thế giới. Song, qua gần hai chục năm, những "quả đấm thép" vẫn chưa thấy xuất hiện.

Hàng chục năm qua, nguồn lực quốc gia đã được tập trung tối đa cho các Tổng công ty nhà nước, cùng với đó là những ngành nghề kinh doanh béo bở, mang lại lợi nhuận cao. Mặc dù không có thay đổi nhiều về chất nhưng hàng chục Tổng công ty 90/91 đã được đôn lên thành những tập đoàn kinh tế. Nhưng dẫu là tổng công ty hay tập đoàn thì những "con khủng long" này cũng chỉ là những chú "gà tồ ăn quẩn".

Theo thống kê của Ban đổi mới doanh nghiệp, các DNNN đang chiếm giữ tới 80% lượng vốn tín dụng của các ngân hàng trong nước; 70% vốn vay nước ngoài, trong khi chỉ tạo ra 40% GDP, chưa kể trong 40% GDP ấy, phần lớn có được nhờ đặc quyền khai thác các tài nguyên quốc gia.

Lý giải hiện tượng này, các chuyên gia kinh tế cho rằng, sự hình thành các tập đoàn kinh tế căn bản phải là sự thay đổi về sở hữu. Sự thay đổi này sẽ tạo ra sự thay đổi về chất lượng quản lý. Ở VN, chúng ta đã chưa có sự thay đổi đó. Hôm nay, ông X là tổng giám đốc tổng công ty, ngày mai, cũng chính ông ấy được gọi là tổng giám đốc hay chủ tịch tập đoàn. Vẫn con người cụ thể ấy, vẫn là người làm thuê cho một ông chủ vô hình có tên là "Nhà nước" thì liệu có vì thế mà ông X giỏi hơn, liêm khiết hơn trước không!

Từ mâu thuẫn về công năng đến sự mất cân đối

Là những tập đoàn kinh tế sở hữu nhà nước nhưng về thực chất "đàn khủng long" này là những tập đoàn doanh nghiệp. Họ vừa phải đảm bảo là công năng là "quả đấm thép" của nhà nước khi cần nhưng cũng không từ bỏ mục tiêu của doanh nghiệp là lợi nhuận.

Điều này giải thích tại sao, khi thị trường tài chính sôi động, với lợi thế về quy mô, về tiền vốn và các mối quan hệ với hệ thống công quyền. Đàn khủng long này đua nhau vươn vòi vào những lĩnh vực nóng sốt, có khả năng sinh lợi cao.

Đầu tiên là tài chính, bảo hiểm, chứng khoán, rồi tiếp sau đó là truyền thông, ngân hàng và tương lai là bệnh viện, trường học, khách sạn..., Đều là những lĩnh vực mà để có được giấy phép, các doanh nghiệp ngoài quốc doanh phải mất nhiều năm trời với chi phí lobby tới hàng chục tỷ đồng mới có được.

Tập đoàn như Vinashin là một ví dụ. Là tập hợp của hàng trăm doanh nghiệp trong lĩnh vực công nghiệp đóng tàu, với vai trò là DN chủ lực trong chiến lược phát triển kinh tế biển nhưng Vinashin đã vươn tới hàng trăm lĩnh vực khác. Cùng với sự vươn dài vào mọi lĩnh vực là sự chiếm lĩnh tài nguyên. Đất đai có đủ trên rừng, dưới biển. Chưa kể, vô số công ty to nhỏ, kinh doanh thượng vàng hạ cám, khai thác thương hiệu Vinashin. Năm 2007, tập đoàn này được ưu tiên khai thác 750 triệu USD từ nguồn tiền bán trái phiếu chính phủ. Gần đây, Vinashin lại được bảo lãnh để vay 2 tỉ USD từ một ngân hàng nước ngoài.

Kết quả của sự hào phóng đó, Vinashin ném vốn vào đầu tư tài chính, vốn không phải là thế mạnh của tập đoàn này. Tuy chi tiết của các danh mục đầu tư chưa được công bố, nhưng chỉ riêng việc Vinashin tuyên bố thoái toàn bộ vốn đầu tư khỏi tập đoàn Bảo Việt với số cổ phiếu nắm giữ 20,4 triệu, giá vốn đầu tư 1.467 tỉ đồng. Nếu tính theo giá thị trường hiện nay, Vinashin lỗ khoảng 600 - 650 tỉ đồng. Đó là chưa nói đến hàng chục dự án khác mà tập đoàn này đang triển khai hiện đang chậm tiến độ, nợ nần dây dưa với các nhà thầu đang được báo chí đưa tin.

Ông Nguyễn Trần Bạt cho rằng, "nền kinh tế vị thành niên" chúng ta chỉ sở hữu một cánh đồng hữu hạn tài nguyên, nhưng với một đàn khủng long hơn 20 con tranh nhau xâu xé thì đám doanh nghiệp ngoài quốc doanh chỉ như một đàn cừu bé nhỏ kiếm chác được đám cỏ hôi mà đàn khủng long không thèm đụng tới.

Phần lớn nguồn vốn của xã hội đang tập trung vào khu vực nhà nước với những tập đoàn ngày càng phình to. Trong khi, ngay cả các cơ quan chính phủ cũng không thể tiếp cận. Không có cơ chế giám sát hữu hiệu, không có kiểm toán, trong khi các tập đoàn, TCT đang là "nhóm đặc quyền" có ảnh hưởng nhất tới việc hoạch định chính sách quốc gia.

TS Nguyễn Văn Nam, nguyên thành viên ban nghiên cứu của thủ tướng CP cho rằng, hai nguyên nhân chính của suy thoái toàn cầu là khủng khoảng năng lượng và khủng hoảng lương thực. Với VN, là nước xuất khẩu dầu thô và là nước xuất khẩu gạo. Chúng ta hoàn toàn có thể đứng ngoài cuộc khủng hoảng ấy. Việc VN bị lún sâu hơn vào suy thoái không thể đổ lỗi cho khách quan. Vấn đề còn lại là sự mất cân đối tồn tại trong nhiều năm nay mới có dịp bộc lộ.

Bao giờ trưởng thành?

Nền kinh tế vẫn vị thành niên, vậy bao giờ nền kinh tế VN mới trưởng thành? Trả lời câu hỏi này, ông Nguyễn Trần Bạt cho rằng, điều này tùy thuộc vào nhận thức của chúng ta. Nếu nhốt tư duy trong một định hướng có sẵn từ quá khứ thì dẫu tuổi tác nhiều nhưng không thể coi là người trưởng thành. Trong xu thế toàn cầu hóa, cần phải tôn trọng sự bình đẳng về cơ hội. Sự bất bình đẳng về phân bổ nguồn lực là một vật cản khiến các doanh nghiệp vừa và nhỏ khó có cơ hội phát triển. Trong khi đó, đây là khu vực tạo ra nhiều sản phẩm hàng hóa nhất, giải quyết nhiều việc làm nhất.

Bà Phạm Chi Lan, nguyên Phó chủ tịch VCCI cho rằng, các DN Nhà nước vẫn tự hào đóng góp nhiều nhất vào ngân sách, nhưng liệu đóng góp đó có tương xứng với tỷ lệ tài nguyên quốc gia họ đang được quản lý và sử dụng. Hiện nay DN Nhà nước đang dùng nhiều, góp ít. Đã đến lúc họ phải chia sẻ chung trong khó khăn, không thể tiếp tục tình trạng không chịu chìa vai gánh vác.

Với DN Nhà nước, họ cần tập trung vào lĩnh vực then chốt nhà nước giao, bởi gần như họ được trao độc quyền kinh doanh. Đã được giao độc quyền, hưởng một vài đặc quyền, anh vẫn đòi quyền như những người không được hưởng những đặc quyền đó. DN độc quyền nhà nước rồi mà vẫn còn cho mình quyền làm sang lĩnh vực khác bên cạnh việc phân tán lực lượng, sẽ tạo bất công và thiếu sòng phẳng.

Petro Việt Nam được coi là một trong những tập đoàn thành công nhất ở VN. Tuy nhiên nếu ghé mắt sang người láng giềng trong khối ASEAN là Malaysia, Petronas cũng ra đời cùng thời điểm với Petro Việt Nam. Sau gần một phần tư thế kỷ, sự khác biệt về sở hữu đã tạo ra sự khác biệt về quy mô và chất lượng doanh nghiệp. Khác với Petro VN là tập đoàn sống chủ yếu bằng xuất khẩu dầu thô thì Petronas là tập đoàn đa ngành, vươn tầm hoạt động kinh doanh ra hàng chục quốc gia khác nhau. Năm 2008, doanh thu của Petronas đạt 52 tỉ USD; Con số này của Petro VN là 14 tỷ USD.

Nguồn: tuanvietnam.net​

Bài viết rất hay.
Các công ty, Tổng công ty, tập đoàn kinh tế nhà nước hiện nay hoạt động không linh hoạt, phụ thuộc nhiều vào cơ chế vận hành của "hành" là "chính" đẫn đến hoạt động không hiệu quả, trách nhiệm chồng chéo giữa các cơ quan chức năng dẫn đến "đá bóng" với nhau của các nhà lãnh đạo. Ví dụ: cùng một công tác phê duyệt dự án, tuy nhiên...